Hoop klankkundig gefileerd

Klanksymboliek en geloof : hoe klankkleur, articulatie en fonetische kenmerken bij het thema ‘HOOP’ bepaalde emoties en een verklarende betekenis oproepen …

Van opleiding ben ik logopedist en een veel voorkomende vraag in het begrijpen van taal is, hoe bepaalde klanken in onze taal ondermeer betekenis overbrengen.  Dat gebeurt dus niet zo willekeurig als men vroeger aannam in de taalwetenschap.  Is het toevallig dat taalgebruikers ‘per ongeluk’ een bepaalde klank uitspreken om een betekenis uit te drukken?  Het antwoord is ‘neen’.  Er zijn “kleine regeltjes” in deze wetenschap, die aangeven dat ondermeer de neiging bestaat om ronde bollige objecten te associëren met onzin-klanken (klank zonder betekenis in onze taal), die ‘rond’ zijn en zo uitgesproken worden en andere puntige objecten met onzin-klanken die scherp of puntig zijn.  Een voorbeeldje :

Het ‘BOUBA’–‘KIKI’ -effect is een niet-willekeurig verband tussen spraakklanken en visuele vormen of tekeningen. Mensen koppelen niet zomaar geluiden aan vormen. Wereldwijd is er een sterke algemene tendens in wetenschappelijk onderzoek dat dit bevestigt. Dit effect werd voor het eerst waargenomen door de Georgische psycholoog Uznadze in een artikel van 1924.  
De gekartelde, scherpe vorm wordt geassocieerd met ‘KIKI’ en de ronde vorm met ‘BOUBA’.  En men gaat verder : de ‘BOUBA’- woorden verwijzen naar  positieve begrippen of concepten en de ‘KIKI’-woorden worden dan weer gelinkt aan negatieve belevingen.  In de taalkunde spreekt men dan over ‘KLANKSYMBOLIEK’. Taalkundige geluiden kunnen dus ook waargenomen worden via andere zintuiglijke waarnemingen zoals zicht, geur, grootte of aanraking (tastzin) maar ook door emoties.  Kan het zijn dat klankkleur, articulatie en fonetische kenmerken iets emotioneels oproepen wanneer deze samengevoegd worden tot één betekenisvol woord?  We vragen ons af of er een duidelijke link te vinden is bij het ontstaan van een woord (bestaand uit klinkers en medeklinkers) en bepaalde gevoelens (emoties die dat woord qua inhoud oproepen) zonder afbreuk te doen aan de betekenis . Stel : we nemen het woordje ‘HOOP’ en we zoeken op wat wetenschappelijk vastgesteld is in verband met de hierboven geciteerde hypothese.
Gedurende de klankontwikkeling leert een kind immers dat klanken een betekenis onderscheidende functie hebben.  Het kind zal ze leren te beheersen om zo betekenisvolle woorden te kunnen produceren en ze met de juiste emotie in een bepaalde context, uit te spreken.
‘HOOP’ is gevormd door de samenvoeging (zonder overgangsklanken) van de drie fonemen nl. : de ‘H’, dan de lange klinker  ‘O’, en tot slot de ‘P’.  Het woordje wordt in één vloeiende articulatiebeweging uitgesproken met een klemtoon op de klinker.
Nemen we de eerste klank : de ‘H’.  De productie en de articulatie van dit foneem leunt sterk aan bij zuchten of lachen.  Het schuddebuikend lachen verwekt een stemloze ‘H’, gevolgd door de meest primaire klank uit de spraakontwikkeling nl de ‘A’ klank.  Het middenrif beweegt opwaarts en duwt de ingeademde lucht uit de longen, via het strottenhoofd naar buiten door de grootste opening nl. de mond (niet door de neus).  De stembanden zijn aanvankelijk in een ontspannen houding, de luchtverplaatsing is massaal, soms in een bepaald ritme.  Op het einde van de uitspraak,  is er een lichte stemhebbende overgangsklank naar de volgende klank te horen als de klank afzonderlijk uitgesproken wordt.
Deze articulatiewijze wekt zo een ontspannen gevoel op.  Ademtechnisch gezien zijn hiervan toepassingen te vinden in de behandeling van stemproblemen en stotteren.  Bij het eerste zorgt een zucht van verlichting voor enig soelaas bij de ontspanning van de stembanden, bij het tweede wordt door ‘aanblazing’ of ‘zuchttechniek’ de blokkade opgeheven bij de uitspraak van een klinker, waarmee een woord begint.
Kort samengevat de ‘H’ neemt spanning weg, zorgt voor een blij gevoel en kweekt optimisme.  We zeggen niet voor niks ’Hiep, hiep, hoera’.
Naarmate de leeftijd van een klein kind toeneemt, komt er variatie in het klankenpallet.  Na de meest primaire en universele ‘A’ klank ontwikkelt zich (door de toenemende spierkracht in de tong en de souplesse van de lippen, tijdens het brabbelen) de klinker ‘O’.   Het is een geronde klinker met stem, waarbij de tong middenachter ligt.
De emotie, die deze ‘O’ klank oproept en de gemoedstoestand waarin we gebracht worden, is er eentje van verbazing, verwondering en bewondering.  Kijk maar naar het vuurwerk met nieuwjaar, onze mond valt open en hoe reageer je als je kleinkind met een tekening afkomt op je verjaardag, wat zeg je?  De ‘O’ klank roept dus sterke, positieve emoties op in eenvoudige woorden.
Afsluiten doen we met de letter ‘P’, een bilabiale explosief.  De klank is stemloos, ontstaat doordat de lippen op elkaar geperst zijn en door de stijgende intra-orale druk in de mond van elkaar worden geduwd.  De ‘P’ behoort zeker tot de allereerste medeklinker die een kind leert uitspreken.
Als de drie fonemen of klanken van ‘H.OO.P’ aan elkaar gebonden uitgesproken worden dan roept dat onbewust een combinatie van emoties op :
H         een klank van optimisme, blijheid en ontspanning
O         een klank van verwondering
O         en positieve verbazing
P         een klank die kracht of power inhoudt
Is het dan niet echt verwonderlijk dat dit jaar hét jaar is van “Pelgrims van hoop”?  Het woordje ‘HOOP’ (in de volle betekenis en luid en duidelijk uitgesproken, soms ook zachtjes gefluisterd of wild enthousiast gezongen) doet ons leven, geeft zin aan ons leven, het maakt dat het leven de moeite waard is om geleefd te worden.   HOOP is voor altijd verANKERd in mijn leven, ik hoop ook in dat van jullie …